«Ιμπεριαλιστική αλυσίδα» και θεωρίες «εξάρτησης»

Η ιστοσελίδα aformi, με αφορμή το βιβλίο των Γιάννη Μηλιού και Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου, "Ιμπεριαλισμός, χρηματοπιστωτικές αγορές, κρίση", πήρε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη από τον Γιάννη Μηλιό, την οποία για τη διευκόλυνση της παρακολούθησης την διαίρεσε σε τρία μέρη.

α. Θεωρίες για τον ιμπεριαλισμό

β. «Ιμπεριαλιστική αλυσίδα» και θεωρίες «εξάρτησης»

γ.Νεοφιλελευθερισμός, οικονομική κρίση και Ευρωπαϊκή Ένωση

Όλη συνέντευξη είναι εδώ: 

Συνέντευξη με τον Γιάννη Μηλιό για τον ιμπεριαλισμό

Από αυτή την συνέντευξη παρουσιάσουμε παρακάτω το (β) μέρος, το οποίο αναφέρεται στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα, καθώς και ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Ένα μικρό απόσπασμα  από το βιβλίο για την ιμπεριαλιστική αλυσίδα:

Η δομή της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας έχει ένα διπλό αποτέλε­σμα.

Από τη μια πλευρά, η ιμπεριαλιστική αλυσίδα αποτελεί το πεδίο συγκρότησης διαφορετικών, συχνά αντιφατικών και οπωσδήποτε άνισων σε ισχύ, εθνικών στρατηγικών. Οι στρατηγικές αυτές συν­δέονται με τα συμφέροντα του κάθε ιδιαίτερου συλλογικού κεφαλαιοκράτη και αλληλοσυμπληρώνουν την «εσωτερική λειτουργία» του κράτους (συμβάλλοντας πολλές φορές – όπως επεσήμανε σωστά και ο Βέμπερ – στην οργάνωσης της αστικής ηγεμονίας). Οι στρατηγικές αυτές δεν θ’ αμφισβητήσουν ποτέ ριζικά τις πα­γκόσμιες διαδρομές των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων, δη­λαδή την καπιταλιστική «φύση» της διεθνούς σφαίρας. Απλά θα διεκδικήσουν
διαφορετικές εκδοχές των όρων με τους οποίους θα πρέπει να παιχτεί το παιχνίδι. Άλλωστε, η παγκόσμια αγορά είναι σύμφυτη με την κεφαλαιακή σχέση, συμβάλλοντας δραστικά στην αναπαραγωγή της. Πρόκειται για ανταγωνισμό ανάμεσα σε διαφορετικά εθνικά συνολικά κεφάλαια, ο οποίος οπωσδήποτε έχει και μία ισχυρή πολιτική πλευρά. Μάλιστα, στο βαθμό που η στρα­τιωτική ισχύς συμπυκνώνει και εγγυάται την όποια πολιτική ισχύ, ο ανταγωνισμός αυτός μετατρέπεται και σε στρατιωτικό ανταγωνι­σμό. Τα κράτη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, χωρίς αυτό να ση­μαίνει ότι είναι αυτόνομοι φορείς κυριαρχίας το πεδίο της οποίας επεκτείνεται και εκτός συνόρων. Με την έννοια αυτή, η ερμηνεία του ιμπεριαλισμού που προτείνουμε εδώ «αγκαλιάζει» τη δυναμική των γεωπολιτικών ανταγωνισμών, προσδιορίζοντας τους όρους μέσα στους οποίους εκδηλώνονται, οι οποίοι τελικά πάντα υπό­κεινται στην εξέλιξη των ταξικών ανταγωνισμών.

Από την άλλη, το σύνθετο παιχνίδι στο πλαίσιο της ιμπεριαλι­στικής αλυσίδας είναι αναδραστικό επάνω στους κρίκους. Εδώ ερ­χόμαστε αντιμέτωποι με την άλλη όψη του ίδιου πάντα νομίσματος. Μία έννοια δανεισμένη από την ανάλυση του Άνταμ Σμιθ θα μας βοηθούσε ενδεχομένως να περιγράψουμε καλύτερα τη διαδικασία αυτή (όταν ενσωματωθεί κατάλληλα στο μαρξικό πλαίσιο).

Πρό­κειται για την έννοια του αόρατου χεριού.’² Οι άνισοι κρίκοι της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας μοιράζονται καταστατικά ένα στρατηγικό συμφέρον: την αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος εξουσίας. Οι γεωπολιτικές ή οικονομικές αντιπαραθέσεις, όσο και εάν οξυνθούν, δεν πρόκειται ποτέ να καταλήξουν από μόνες τους στην αναίρεση της σταθεράς αυτής. Η αλυσίδα θα πρέπει ν’ ανα­παραχθεί ως καπιταλιστική. Το κάθε κράτος, οριοθετώντας μια στρατηγική στη διεθνή αρένα, δηλαδή σ’ ένα πεδίο ρευστών συ­σχετισμών, συμβάλλει τελικά στην αναπαραγωγή του καπιταλισμού συνολικά. Δηλαδή, επιδιώκοντας το «εθνικό» συμφέρον, αναπα­ράγει τον καπιταλισμό ως σταθερή σχέση εξουσίας.

Όπως ακριβώς η κοινωνία και η οικονομία δεν αποτελούν απλό συν-άθροισμα ατομικών πρακτικών,¹³ έτσι και η ιμπεριαλιστική αλυ­σίδα δεν θα πρέπει να αντιμετωπισθεί ως «άθροισμα» ή αποτέλε­σμα των πράξεων εξατομικευμένων κρατών, αλλά ως το πεδίο της διευρυμένης αναπαραγωγής της καπιταλιστικής εξουσίας – πάντα καθοριζόμενο σε «πρώτη» και σε «τελευταία» ανάλυση από την ταξική πάλη όπως αυτή εκτυλίσσεται στο εσωτερικό κάθε άνισου κοινωνικού σχηματισμού.

Όλα αυτά θα γίνουν πιο κατανοητά με τα σχόλια των επόμενων παραγράφων. Επειδή ο χαρακτήρας της αλυσίδας είναι σύνθετος και ανισομερής, συχνά το εθνικό συμφέρον των καπιταλιστικών υπερδυνάμεων «απορροφά» και «ενσωματώνει» καθήκοντα κρί­σιμα για την αναπαραγωγή της παγκόσμιας τάξης. Π.χ. στις μέρες μας είναι συνηθισμένο να χαρακτηρίζεται ο ρόλος των ΗΠΑ αυ­τοκρατορικός εξαιτίας αυτού ακριβώς του γεγονότος. Έτσι, θα πρέπει να πάρουμε αποστάσεις από δύο διαφορετικές θεωρητι­κές και πολιτικές υπερβολές. Δεν υπάρχει παγκόσμια αυτοκρατο­ρία που «ελέγχει» τις κρατικές δομές, αλλά ούτε οι ΗΠΑ αποτε­λούν μία τέτοια. Βέβαια, οι τελευταίες, για μια σειρά από λόγους, εκφράζουν μια διεθνή πολιτική δύναμη¹⁴ που περνάει και μέσα από την ικανότητα του στρατιωτικού τους μηχανισμού και η οποία είναι απαραίτητη για τη διευρυνόμενη αναπαραγωγή των μακροπρόθε­σμων συμφερόντων όλων των αστικών τάξεων του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Η δυτική συμμαχία, με τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ΗΠΑ, υπερασπιζόμενη τα ιδιαίτερα εθνικά συμφέροντα των συγκεκριμένων συνολικών-κοινωνικών κεφαλαίων διαμορφώνει την ίδια στιγμή ένα ηγεμονικό σχέδιο για όλα τα καπιταλιστικά κράτη. Η μοναδική πραγματική «αυτοκρατορία» είναι η ιμπεριαλιστική αλυσίδα στο σύνολο της.

Η έννοια της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας λειτουργεί συμπληρω­ματικά με τις μαρξικές έννοιες του καπιταλιστικού τρόπου παρα­γωγής και του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου, επεκτείνοντας την ερμηνευτική «εμβέλεια» της μαρξικής προβληματικής χωρίς να την αναιρεί ή ν’ αντιτίθεται σ’ αυτή, όπως συμβαίνει με τις προσεγγίσεις της υποκατανάλωσης, του μονοπωλιακού καπιταλισμού, του πα­γκόσμιου καπιταλισμού, της αυτοκρατορίας κ.λπ.